W dziejach Polski po II wojnie światowej najbardziej istotne daty wyznaczają dni protestów społecznych. Po robotniczym zrywie Czerwca 1956 roku, który partia wykorzystała w Październiku do zamknięcia etapu stalinizmu w kraju i który wyniósł do władzy Władysława Gomułkę, nastąpił studencki Marzec 1968. Ujawnił on rosnące aspiracje młodzieży, zwłaszcza w sferze wolności, a także konflikt między inteligencją twórczą a aparatem partyjnym. Na światło dzienne wydostawały się też informacje o zakulisowej walce o władzę w ścisłym kierownictwie PZPR. Jednocześnie wzrastały trudności gospodarcze, wynikające z pozostawania Polski w systemie socjalistycznym i w zależności ekonomicznej od ZSRR. W ramach tego systemu w grudniu 1970 roku władze podjęły próbę reformy gospodarczej, której integralnym elementem miały być podwyżki cen o 13-30 %, obejmujące większość artykułów żywnościowych, przy jednoczesnym obniżeniu cen kupowanych rzadko towarów przemysłowych, a także maszyn i urządzeń (np. lokomotyw). Planowane rekompensaty tylko w niewielkim stopniu niwelowały skutki podwyżek, uderzających przede wszystkim w rodziny o najniższych dochodach. Gomułka miał nadzieję, że jego życiowy sukces, jakim niewątpliwie było doprowadzenie do uznania przez Republikę Federalną Niemiec granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, wpłynie łagodząco na nastroje w społeczeństwie, które ze zrozumieniem odniesie się do planowanych reform.
Podwyżki wzbudziły jednak powszechne oburzenie i były bezpośrednią przyczyną robotniczych protestów, z których pierwszy rozpoczął się 14 grudnia strajkiem w Stoczni im. Lenina w Gdańsku. W kolejnych dniach strajki i manifestacje uliczne miały miejsce w innych dużych miastach Wybrzeża (Gdyni, Elblągu, Słupsku i Szczecinie), a także w głębi kraju, m. in. w Białymstoku, Krakowie i Wałbrzychu. Do ich stłumienia władze skierowały milicję i wojsko, które użyły ciężkiego sprzętu i broni. W gwałtownych ulicznych starciach wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy demonstrantów, a straty materialne przekroczyły 400 milionów ówczesnych złotych. Podpalono i zniszczono 19 budynków użyteczności publicznej. Według oficjalnych danych liczba zabitych wyniosła 45 osób, zaś rannych 1165. Najtragiczniejszy przebieg miały wydarzenia w Gdyni, gdy robotnicy wezwani przez Stanisława Kociołka do wznowienia pracy zostali ostrzelani przez wojsko zgodnie z decyzją Zenona Kliszki, blokujące dostęp do Stoczni im. Komuny Paryskiej. Symbolem gdyńskiego Grudnia stał się utrwalony na filmie i fotografii pochód z protestującymi, niosącymi na drzwiach ciało zabitego młodego człowieka i pokrwawioną biało-czerwoną flagę.
Wobec tak wielkiej skali protestów i perspektywy dalszego rozlewu krwi kierownictwo partyjne postanowiło, nie bez nacisków ze strony Kremla, rozwiązać konflikt za pomocą zmian personalnych. 20 grudnia zmuszono Gomułkę do ustąpienia, a na jego miejsce na stanowisko I sekretarza KC PZPR wybrano Edwarda Gierka. Za pośrednictwem radia i telewizji zwrócił się on z apelem o powrót do pracy i zachowanie ładu. Obiecał też dialog z robotnikami, czego dał dowód 24 i 25 stycznia 1971 roku na spotkaniach ze stoczniowcami, zakończonych apelem o pomoc w wyjściu Polski z kryzysu.
Nowe władze zostały dość dobrze przyjęte przez społeczeństwo, zwłaszcza po wycofaniu się z dniem 01 marca z grudniowych podwyżek cen. Również państwa Europy Zachodniej oceniły zmianę pozytywnie, udzielając Polsce olbrzymich kredytów na inwestycje i eksportując nowoczesne technologie. Ekipa Gierka, którą budował on od samego początku, dokonując znacznych zmian kadrowych, umiała wykorzystać propagandowo swoje „otwarcie na świat”, kupując np. licencję na produkcję Fiata 126p albo budując w Polsce fabrykę Coca-coli. Część kredytów przeznaczono n podwyżki płac, zwiększono zaopatrzenie poprzez import żywności i artykułów konsumpcyjnych. Przejściowo liberalizacji uległa cenzura, dzięki czemu zwiększyła się dostępność filmów, książek i muzyki, także z Zachodu. Zmianie uległ także stosunek władz do rolników indywidualnych i Kościoła. Wszystko to sprawiło, że pierwsza połowa „dekady Gierka” długo wspominana była przez Polaków z sentymentem, także w latach po transformacji ustrojowej.
Styczeń Rokowania radziecko-zachodnioniemieckie.
Luty Rokowania polsko-zachodnioniemieckie.
30 października Podjęcie przez Biuro Polityczne KC PZPR decyzji o wprowadzeniu podwyżek cen na większość artykułów spożywczych.
18 listopada Parafowanie „Układu między Polską Rzeczpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków”, m.in. uznającego polską granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej.
07 grudnia Podpisanie układu o normalizacji przez W. Brandta i J. Cyrankiewicza.
08 grudnia Wydanie przez Ministra Obrony Narodowej rozkazu „w sprawie zasad współdziałania MON i MSW w zakresie zwalczania wrogiej działalności, ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz przygotowań obronnych”.
12 grudnia Poinformowanie społeczeństwa poprzez radio i telewizję o wchodzącej w życie w niedzielę 13 grudnia podwyżce cen podstawowych artykułów żywnościowych w ramach zaplanowanej przez PZPR reformy gospodarczej. Koncentracja oddziałów ZOMO, ROMO, ORMO, elewów szkół MO i SB oraz specjalnych grup operacyjnych MO.
14 grudnia
– Strajk robotników wydziałów S-3 i S-4 na terenie Stoczni im. Lenina w Gdańsku, żądających wycofania podwyżki.
– Wymarsz tłumu około tysiąca osób w kierunku Komitetu Wojewódzkiego PZPR w celu doprowadzenia do rozmów z I sekretarzem A. Karkoszką, który jednak przebywał w Warszawie na plenum KC PZPR. Powrót części robotników do stoczni.
– Dotarcie informacji o sytuacji na Wybrzeżu do obradujących w Warszawie.
– Przemarsz pozostałych stoczniowców do Politechniki Gdańskiej, by wezwać studentów do przyłączenia się do protestów. Przyjazd Karkoszki i wicepremiera St. Kociołka do Gdańska.
– Powrót rosnącego tłumu w stronę centrum Gdańska. Zaatakowanie demonstrantów przez milicję. Walki uliczne w centrum Gdańska do późnych godzin wieczornych. Próby podpalenia Komitetu Wojewódzkiego.
– Przyjazd do Gdańska części działaczy partyjnych i państwowych z Z. Kliszką na czele.
15 grudnia
– Strajki na terenie stoczni i innych zakładów pracy w Gdańsku i w Gdyni. Utworzenie w Gdyni Głównego Komitetu Strajkowego w celu prowadzenia rozmów z władzami.
– Pochód robotników w Gdańsku w stronę Komendy Miejskiej MO w celu uwolnienia aresztowanych dzień wcześniej protestantów w walkach w pobliżu Komendy padli pierwsi zabici
– Zebranie najwyższych władz państwowych w Warszawie. Podjęcie przez W. Gomułkę decyzji o użyciu broni przez milicję i wojsko.
– Manifestacje rosnącego tłumu demonstrantów (około 20 tysięcy osób) w centrum Gdańska. Gwałtowne walki uliczne i podpalenie KW PZPR. Podpalenie siedziby Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych, budynku NOT oraz Dworca Głównego. Powrót części stoczniowców do stoczni i proklamowanie strajku okupacyjnego.
– Wprowadzenie do Gdańska dodatkowych sił wojskowych z ciężkim sprzętem (czołgi i transportery opancerzone). Wprowadzenie godziny milicyjnej od 18.00 do 05.00 rano.
– Walki uliczne do późnych godzin wieczornych z licznymi zabitymi, rannymi oraz aresztowanymi.
15/16 grudnia Aresztowanie w nocy członków Komitetu Strajkowego w Gdyni.
16 grudnia
– Próba wyjścia pochodu robotniczego ze Stoczni im. Lenina i ostrzelanie go przez blokujące stocznię oddziały milicji i wojska.
– Starcia uliczne w innych punktach Gdańska oraz demonstracje w Elblągu i Słupsku.
– Przemówienie Kociołka w telewizji, wzywające stoczniowców do podjęcia pracy i jednoczesna nieuzgodniona z nim decyzja Kliszki o zablokowaniu Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni i zwolnieniu wszystkich pracowników.
17 grudnia
– Ostrzelanie w Gdyni tłumu robotników, zdążających rano do pracy zgodnie z apelem Kociołka. Rozpoczęcie gwałtownych walk ulicznych z wieloma ofiarami śmiertelnymi, w tym osiemnastoletniego Z. Godlewskiego, uwiecznionego symbolicznie jako Janek Wiśniewski.
– Pochód pracowników Stoczni im Adolfa Warskiego w Szczecinie. Starcia z milicją i podpalenie budynku KW PZPR przy częściowo biernej postawie wojska. Dołączenie innych zakładów do strajku i wzrost liczby demonstrantów do ponad 20 tysięcy. Ataki na więzienie i budynek prokuratury. Podpalenie innych budynków. Wielu zabitych i rannych. Wprowadzenie godziny milicyjnej od 18.00 do 05.00. Walki do późnej nocy.
– Demonstracje, podpalenia i walki uliczne w Elblągu, Słupsku i Wałbrzychu.
– Wieczorne wystąpienie w telewizji premiera Cyrankiewicza.
18 grudnia
– Strajki i starcia demonstrantów z milicją i wojskiem w Szczecinie.
– Walki uliczne w Elblągu. Użycie ostrej amunicji przez milicję i wojsko.
– List z Biura Politycznego KC KPZR do Biura Politycznego KC PZPR, będący wezwaniem do zmiany na stanowisku I sekretarza KC PZPR.
– Wizyta St. Kani i F. Szlachcica u Edwarda Gierka w Katowicach.
19 grudnia Strajki w zakładach pracy na terenie całej Polski. Utworzenie w Szczecinie Ogólnopolskiego Komitetu Strajkowego. Posiedzenia Biura Politycznego KC PZPR bez udziału Gomułki.
20 grudnia VII nadzwyczajne plenum KC PZPR w Warszawie, na którym nowym I sekretarzem został Edward Gierek, a premierem Piotr Jaroszewicz.
08 stycznia Komunikat o zamrożeniu cen podstawowych artykułów spożywczych na dwa lata.
22 stycznia Strajk w Stoczni A. Warskiego w Szczecinie.
23 stycznia Rozszerzenie strajku na 23 zakłady pracy.
24 stycznia Spotkania Gierka i Jaroszewicza ze stoczniowcami w Szczecinie.
25 stycznia Spotkanie Gierka z uczestnikami strajków w Gdańsku.
26 stycznia Inauguracja prac Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie.
06 – 07 lutego VIII plenum KC PZPR, poświęcone ocenie „wydarzeń grudniowych”. Zmiany kadrowe w Biurze Politycznym.
10-17 lutego Strajk włókniarek w Łodzi.
15 lutego Decyzja o cofnięciu podwyżek cen z dniem 01 marca.
Październik Uchwalenie przez Sejm ustawy o zniesieniu od 01 stycznia 1972 obowiązkowych dostaw rolnych. Zakup licencji na produkcję Fiata 126p.
06-11 grudnia VI Zjazd PZPR, po raz pierwszy w Polsce transmitowany w telewizji kolorowej. Przyjęcie planu pięcioletniego z projektami wielkich inwestycji przemysłowych, m. in. Hutą Katowice.
Wkrótce
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL)
Więcej informacji tutaj.
Pomorska Teka Edukacyjna traktowana jest jako kompletny zbiór, przedziały czasowe (1939-1945; 1946-1969; 1970-1990) są zamkniętymi utworami i każde dodatkowe użycie poszczególnych elementów strony (np. zdjęć) wymaga odrębnej pisemnej zgody.
