Kultura niezależna

Komunistyczne państwo chciało sprawować kontrolę nad każdym aspektem życia społecznego. Kultura nie była tu żadnym wyjątkiem. W roku 1949 w polskiej sztuce niepodzielnie zapanował socrealizm, sprowadzający twórczość artystyczną do roli propagandowego narzędzia partii. Komuniści obdarzyli artystów funkcją „inżynierów dusz ludzkich” i postawili przed nimi ambitne zadanie: przekonać wątpiących o zaletach nowego ustroju. Socjalistyczne dzieło sztuki miało kształtować ludzkie umysły, wpływać na zmianę hierarchii wartości, stylu życia, a nawet gustu.  Socrealistyczny kanon przestał obowiązywać w połowie lat 50. Partia nigdy nie zrezygnowała jednak z zamiaru budowy nowego człowieka, o swobodzie twórczej w PRL nie mogło być mowy. Nad poprawnością ideologiczną świata kultury czuwał wszechpotężny system cenzury prewencyjnej. Szansę na prawdziwą niezależność twórcy zyskali dopiero w połowie lat 70, gdy narodził się drugi obieg wydawniczy. Książki bezdebitowe przekonały ludzi pióra o tym, że warto pisać dzieła nieprawomyślne, potępiane przez partyjną propagandę. Kolejną ważną cenzurą był Sierpień 1980. Okres legalnej „Solidarności” umocnił i utrwalił z jednej strony społeczne zapotrzebowanie na niezależną kulturę, z drugiej zaś świadomość potrzeby zerwania więzów, które nakładała na nią instytucja cenzury. Po Sierpniu 1980r. proces uwalniania się kultury spod ideologicznej presji gwałtownie przyspieszył i nie mogło go już powstrzymać wprowadzenie stanu wojennego.