Okres od grudnia 1970 do czerwca 1976 roku był jednym z najspokojniejszych pod względem społecznym i politycznym w dziejach PRL. Po objęciu władzy przez ekipę Gierka wskutek zaciągania olbrzymich kredytów na Zachodzie w Polsce nastąpił wzrost gospodarczy. Rozpoczęto wielkie inwestycje przemysłowe, zaś płace przeciętnego Polaka wzrastały, co przy zamrożonych cenach spowodowało zwiększenie apetytów konsumpcyjnych. Zbyt szybkie tempo rozwoju, finansowane kolejnymi kredytami, doprowadziło do stopniowego pogorszenia sytuacji ekonomicznej kraju, z czego większość obywateli nie zdawała sobie sprawy. Władze, naciskane przez przywódców radzieckich, którym nie podobał się wzrastający konsumpcjonizm Polaków, postanowiły naprawić sytuację poprzez stopniowe zmniejszanie inwestycji oraz ustabilizowanie rynku żywnościowego. Pierwszym krokiem miała być podwyżka cen żywności od 28 czerwca 1976 roku, którą rząd przedstawił na posiedzeniu Sejmu 24 czerwca, propagandowo zostawiając parę dni na „konsultacje społeczne”. Ceny miały wzrosnąć znacząco: mięso o prawie 70 %, masło i nabiał o 50 %, cukier o 100 %. Przewidziano rekompensaty pieniężne: najniższe dla najmniej zarabiających, najwyższe dla najlepiej uposażonych. Przez szerokie rzesze społeczeństwa zostało to odczute jako jawna niesprawiedliwość, co wraz ze strachem o rosnące koszty utrzymania doprowadziło do wybuchu protestów. Przybrały one formę strajków, manifestacji i wieców, zaś w Radomiu, Ursusie i Płocku doszło do starć ulicznych. Najostrzej przebiegały zajścia w Radomiu, gdzie podpalono gmachy Komitetu Wojewódzkiego PZPR, Komendy Milicji i Urzędu Wojewódzkiego, a na ulicach trwały regularne walki z oddziałami ZOMO. W Ursusie, gdzie zablokowano tory kolejowe na trasie Warszawa – Poznań, a także w Płocku manifestanci zaatakowani zostali, gdy praktycznie rozchodzili się już do domów. Łącznie 25 czerwca w całej Polsce strajki odbyły się w 97 zakładach pracy i wzięło w nich udział ponad 50 tysięcy osób. Władze odpowiedziały represjami – zatrzymano kilka tysięcy osób, które były masowo bite przez milicjantów, zwolniono z pracy (w trybie natychmiastowym) ponad tysiąc robotników. Tak gwałtowne protesty odniosły jednak skutek, gdyż rząd jeszcze tego samego dnia wieczorem wycofał się z podwyżki, co ogłoszono w radiu i telewizji. Wystąpienia robotnicze określono jednak jako wybryki chuligańskie i zarządzono zorganizowanie wieców, na których potępiano ich uczestników oraz wyrażano poparcie dla Gierka i jego ekipy. Jednocześnie w środowiskach intelektualistów związanych z opozycją rosło przekonanie o potrzebie solidaryzowania się z robotnikami. Oprócz krytycznych listów otwartych do władz jedną z pierwszych inicjatyw w tym kierunku było powstanie 23 września 1976 roku Komitetu Obrony Robotników, którego podstawową działalnością było pomaganie osobom skazanym po wydarzeniach czerwcowych oraz ich rodzinom.
Problemy ekonomiczne pozostały jednak nierozwiązane. Wzrastało zadłużenie, gdyż kredyty z lat ubiegłych spłacano nowymi pożyczkami, które uzyskać było coraz trudniej i na coraz gorszych warunkach. Rząd usiłował przyhamować rozbuchane inwestycje, wybiórczo zatrzymując rozpoczęte budowy. Starano się też ograniczyć konsumpcję poprzez wprowadzenie od sierpnia 1976 roku kartek na cukier, a także przez ciche podwyżki wybranych artykułów. Były to działania niewystarczające, aby powstrzymać narastający z kwartału na kwartał kryzys, którego skutki stały się już widoczne dla całego społeczeństwa. Sprzyjało ono coraz bardziej organizacjom opozycyjnym, których liczba urosła po ratyfikowaniu przez Polskę Paktów Praw Człowieka ONZ. Obok powstał Komitet Obrony Robotników (KOR), Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Ruch Młodej Polski, Studenckie Komitety Solidarności i Konfederacja Polski Niepodległej – niezależna partia polityczna. Wzmogli swą aktywność działacze Wolnych Związków Zawodowych. Władze coraz gorzej radziły sobie z niezadowoleniem społecznym, czego wyrazem były nieskoordynowane działania – od nasilania represji (aresztowania, pobicia opozycjonistów, śmierć Stanisława Pyjasa w maju 1977 roku) do momentów odprężenia (akt łaski w lutym 1977 i amnestia w lipcu tego samego roku dla uczestników wydarzeń czerwcowych). Wizyta w Polsce Jana Pawła II, nowo wybranego polskiego papieża, w czerwcu 1979 roku ujawniła w pełni słabość ekipy rządzącej. Polacy coraz odważniej domagali się swoich praw. Zwiększała się liczba nielegalnych wydawnictw. W tej sytuacji zmiana na stanowisku premiera podczas VIII Zjazdu PZPR w lutym 1980 roku nie była w stanie złagodzić rosnącej niechęci do władz znaczącej części społeczeństwa polskiego. Po wyborach do Sejmu w marcu tego roku aparat rządzący usiłował uregulować sprawy gospodarcze kraju sięgając ponownie po projekt zwiększenia cen żywności. Podwyżka, wprowadzona 1 lipca 1980 roku, stała się punktem zapalnym dla fali strajków, ogarniających stopniowo cały kraj.
Warstwy robotnicze zmęczone trudami codziennego życia w warunkach gospodarki niedoborów rynkowych i kłamstwami obowiązującej oficjalnie propagandy sukcesu, rozgoryczone były objawami lekceważenia ze strony partyjnych przedstawicieli władz, żyjących, wbrew socjalistycznym zasadom, na dużo wyższej stopie życiowej. Środowiska inteligenckie i studenckie związane z opozycją dostrzegały potrzebę solidaryzowania się z robotnikami, jednocześnie próbując im pomóc skonkretyzować możliwe do osiągnięcia cele. Po propagandowej klęsce władz, które cztery lata wcześniej wycofały się z podwyżek pod naciskiem masowych protestów, w społeczeństwie polskim wzrosła świadomość własnej siły. Potwierdzały to ustępstwa rządu, który częściowo ograniczył zasięg podwyżek lipcowych i podpisywał coraz to nowe porozumienia w kolejno strajkujących zakładach w kraju. Były to na ogół żądania płacowe, mające rekompensować zwiększające się koszty utrzymania. W sierpniu zastrajkowali pracownicy Stoczni Gdańskiej, żądając oprócz wzrostu płac przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy. 16 sierpnia, po podpisaniu porozumienia z dyrekcją Stoczni, gdy większość strajkujących ruszała już do domów, podjęto decyzję o kontynuowaniu strajku w imię solidarności z pozostałymi zakładami Trójmiasta. Do Stoczni przyjechali ich przedstawiciele i utworzono Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Był to moment przełomowy, początkujący proces przemian, które po latach doprowadziły do upadku realnego socjalizmu w Polsce.
Członkowie MKS sformułowali trochę chaotyczną listę 21 postulatów, wśród których najważniejszym było umożliwienie powstania całkowicie wolnych związków zawodowych. Z racji żądań o charakterze politycznym i w związku z faktem, iż reprezentowano ponad 150 zakładów, do których nieustannie dołączały następne, oczekiwano rozmów z najwyższymi władzami państwowymi. Zaniepokojony rząd początkowo nie kwapił się do rozmów, zalecając Służbie Bezpieczeństwa aresztowanie opozycjonistów. Część z nich dotarła jednak do Stoczni, tworząc później komisję ekspertów. Tymczasem powstał MKS w Szczecinie. Rząd postanowił rozpocząć rozmowy ze strajkującymi, jednocześnie dokonując zmian w swoim składzie. Pod wpływem nacisku ze strony Moskwy przygotowywano też „rozwiązania siłowe”. Strajki rozszerzały się jednak na resztę kraju. Po powstaniu MKSów we Wrocławiu i Wałbrzychu, a także przerwaniu pracy w kilku kopalniach na Śląsku i w Zagłębiu Miedziowym, rząd zdecydował się na podpisanie porozumień: 30 sierpnia w Szczecinie, a dzień później w Gdańsku (gdzie MKS zrzeszał już ponad 700 przedsiębiorstw). Następnego dnia wypuszczono aresztowanych opozycjonistów.
31 stycznia Petycja 101 osobistości polskiego życia umysłowego w proteście przeciw zmianom w Konstytucji.
10 lutego Przyjęcie nowelizacji Konstytucji PRL przez Sejm przy jednym głosie wstrzymującym się (Stanisława Stommy).
Marzec Listy protestacyjne przeciw zmianom w Konstytucji, m. in. Wł. Bieńkowskiego, byłego współpracownika Gomułki.
Kwiecień Działania zmierzające do centralizacji władzy : utworzenie Centralnego Związku Spółdzielni Rolniczych „Samopomoc Chłopska” i Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej.
Maj List otwarty prof. Edwarda Lipińskiego do I sekretarza KC PZPR, krytykujący sytuację polityczno-ekonomiczną w Polsce.
24 czerwca Zapowiedź wprowadzenia od 28 czerwca znaczących podwyżek cen żywności wraz z projektem rekompensat pieniężnych, przedstawiona w Sejmie przez P. Jaroszewicza, teoretycznie mająca podlegać „konsultacjom społecznym”.
25 czerwca
Strajki i zamieszki w Radomiu
– Strajki na wydziale P-6 Zakładów Metalowych im. gen. Waltera w Radomiu, w Zakładach Mechanicznych „Ursus” w Ursusie na przedmieściach Warszawy, w Mazowieckich Zakładach Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku, a także innych przedsiębiorstwach w wielu miastach w Polsce.
– Pochód robotników w Radomiu, żądających rozmowy z wojewódzkimi władzami partyjnymi. Gromadzenie się robotników z „Ursusa” na torach kolejowych w celu ich zablokowania po uzyskaniu informacji o odcięciu łączności Ursusa z resztą kraju. Wiec w Płocku i pochód robotników, także z innych zakładów, do budynku KW PZPR, gdzie wszczęto rozmowy z władzami.
– Zajęcie gmachu KW PZPR w Radomiu przez rosnący tłum demonstrantów (ponad 30 tysięcy osób). Atak oddziałów ZOMO z armatkami wodnymi i granatami łzawiącymi. Walki na ulicach, podpalenie budynków KW PZPR, Urzędu Wojewódzkiego i Biura Paszportów KW MO. Śmierć dwóch manifestantów. Masowe aresztowania (także przypadkowych osób) i zorganizowane formy brutalnego bicia aresztantów („ścieżki zdrowia”) przez milicjantów, trwające do późna w nocy, a także w dniach następnych.
– Wieczorne przemówienie P. Jaroszewicza, odwołujące podwyżki cen.
– Pacyfikacja zgromadzonych jeszcze na torach demonstrantów w Ursusie przez oddziały ZOMO. Atak milicji na powracających do domów manifestantów w Płocku. Aresztowania i pobicia (także domniemanych uczestników protestu).
28 czerwca Pierwszy sterowany odgórnie wiec poparcia dla władz na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie. W następnych dniach liczne wiece w całej Polsce.
Czerwiec – lipiec Represje (zwolnienia z pracy) i wysokie wyroki dla uczestników protestów. Początek organizowania pomocy osobom represjonowanym i rodzinom skazanych.
13 lipca Apel 13 polskich intelektualistów do francuskiego tygodnika o pomoc w uwolnieniu skazanych.
18 lipca List Jacka Kuronia do sekretarza generalnego Włoskiej Partii Komunistycznej z prośbą o wystąpienie w obronie represjonowanych.
Sierpień Wprowadzenie kartek na cukier.
9 września Komunikat Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski z apelem o zaniechanie represji wobec robotników.
23 września Powołanie do życia jawnie działającego Komitetu Obrony Robotników. Wystosowanie „Apelu do społeczeństwa i władz PRL”.
Wrzesień Pierwszy numer wydawanego poza cenzurą „ Biuletynu Informacyjnego”, co zapoczątkowało tzw. drugi obieg wydawniczy.
Styczeń Podpisanie w Czechosłowacji dokumentu w sprawie Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka (późniejsza Karta 77).
05 stycznia Wygłoszenie w Sejmie tendencyjnej informacji Prokuratora Generalnego PRL, dotycząca represji zastosowanych wobec uczestników czerwcowych protestów.
06 stycznia Odpowiedź 172 przedstawicieli środowisk niezależnych i opozycyjnych na informację Prokuratury z żądaniem powołania sejmowej Komisji Śledczej.
03 lutego „Akt łaski” dla znaczącej liczby aresztowanych w związku z zajściami 25 czerwca.
03 marca Ratyfikowanie przez Polskę Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka.
26 marca Powstanie Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela.
07 maja Znalezienie ciała zamordowanego studenta Stanisława Pyjasa, krakowskiego współpracownika KOR.
14 – 21 maja Aresztowania działaczy KOR.
15 maja Manifestacyjny pogrzeb Pyjasa, liczący kilkanaście tysięcy uczestników. Powstanie Studenckiego Komitetu Solidarności w Krakowie, a z czasem w innych miastach.
18 maja Apel ROPCiO o wypuszczenie aresztowanych. Apel 17 intelektualistów polskich z tym samym żądaniem.
Maj – czerwiec Głodówki protestacyjne działaczy opozycyjnych.
19 lipca Wydany przez Radę Państwa dekret o amnestii dla skazanych za udział w demonstracjach w Radomiu i Ursusie oraz członków KOR.
29 września Przekształcenie się KOR w Komitet Samoobrony Społecznej „ KOR”.
Wrzesień – październik Pierwsze numery nowych pism opozycyjnych, m. in. „Robotnika”.
29 – 31 grudnia Wizyta w Polsce prezydenta USA J. Cartera, który od marca prowadził kampanię w obronie praw człowieka i obywatela.
22 stycznia Powstanie Towarzystwa Kursów Naukowych, urządzającego w prywatnych mieszkaniach wykłady na tematy zabronione w oficjalnym nurcie edukacji.
Luty Inicjowane przez służby bezpieczeństwa liczne brutalne ataki na wykładowców i uczestników kursów organizowanych przez TNK, powtarzające się także w następnych miesiącach.
Marzec Powstanie w Katowicach Komitetu Założycielskiego Wolnych Związków Zawodowych, inicjowane wspólnie przez KSS „KOR” (głównie Kazimierza Świtonia) oraz ROPCiO.
28 kwietnia Powstanie Komitetu Założycielskiego Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża w Gdańsku z udziałem małżeństwa Gwiazdów, Anny Walentynowicz, Lecha Wałęsy, Krzysztofa Wyszkowskiego, Bogdana Borusewicza.
Sierpień Spotkanie przedstawicieli KSS „KOR” i „Karty 77” na granicy polsko-czechosłowackiej.
16 października Wybór na papieża metropolity krakowskiego, kardynała Karola Wojtyły, który przybrał imię Jana Pawła II.
https://www.youtube.com/watch?v=1WU-kXXSw94
22 października Pierwsza w polskiej telewizji transmisja z mszy św. – inauguracji pontyfikatu Jana Pawła II w Watykanie.
Grudzień Początek „ zimy stulecia”, wyjątkowo mroźnej i śnieżnej, która ukazała słabość ekonomiczną i organizacyjną Polski.
21 marca Wtargnięcie młodzieżowej bojówki do mieszkania Jacka Kuronia przed wykładem TKN i pobicie znajdujących się tam osób.
02 – 10 czerwca Pierwsza pielgrzymka do Polski papieża Jana Pawła II (Warszawa, Gniezno, Częstochowa, Kraków, Oświęcim, Kalwaria Zebrzydowska, Wadowice i Nowy Targ ).
22 lipca Obchody 35 rocznicy powstania PRL.
18 sierpnia Deklaracja założycielska Ruchu Młodej Polski, podpisana m. in. przez Aleksandra Halla, Arkadiusza Rybickiego, Dariusza Kobzdeja, Marka Jurka.
01 września Powołanie do życia Konfederacji Polski Niepodległej z Leszkiem Moczulskim na czele, która była pierwszą organizacją opozycyjną, deklarującą się jako partia polityczna.
25 – 26 grudnia Inwazja ZSRR na Afganistan.
04 stycznia Ogłoszenie przez prezydenta USA J. Cartera sankcji wobec ZSRR.
11 – 15 lutego Obrady VIII Zjazdu PZPR, na którym odsunięto od władzy P. Jaroszewicza, czyniąc go odpowiedzialnym za niepowodzenia gospodarcze.
23 marca Wybory do Sejmu i rad narodowych, częściowo zbojkotowane przez społeczeństwo.
01 lipca Rozszerzenie asortymentu wędlin i mięsa w sklepach komercyjnych i podwyżki cen tych produktów w bufetach i stołówkach zakładowych. Strajki na tle ekonomicznym w kilku zakładach pracy w Polsce (pierwszy w WSK Mielec).
07 lipca Strajk w WSK Świdnik, gdzie sformułowano 41 postulatów.
14 – 18 lipca Fala strajków w Lublinie, obejmująca pod koniec wszystkie zakłady w mieście. Uznanie żądań robotników przez delegację rządową z Mieczysławem Jagielskim na czele.
Lipiec Fala strajków w kilkunastu miastach Polski (łącznie w lipcu w 177 zakładach pracy).
20 lipca – 03 sierpnia XXII letnie Igrzyska Olimpijskie na terenie ZSRR, zbojkotowane przez kilkadziesiąt państw świata.
04 sierpnia Strajki w Łodzi.
11 sierpnia Strajk w Miejskich Zakładach komunikacyjnych w Warszawie.
14 sierpnia Strajk w gdańskiej Stoczni im. Lenina z żądaniami podwyżki płac, a także m. in. przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy, który tymczasem stanął na czele Komitetu Strajkowego.
15 sierpnia Rozszerzenie się strajku na inne zakłady Trójmiasta oraz zwiększenie listy postulatów o możliwość utworzenia Wolnych Związków Zawodowych, uwolnienie więźniów politycznych i zwiększenie zasiłków rodzinnych. Wieczorne przemówienie premiera E. Babiucha.
Hasła strajkowe na ogrodzeniu Stoczni Gdańskiej im. Lenina w sierpniu 1980 roku. Na murze siedzą stoczniowcy ze Straży Strajkowej.
16 sierpnia Dojście do porozumienia z dyrekcją Stoczni, która zgodziła się na wszystkie postulaty. Decyzja o zakończeniu strajku, cofnięta wkrótce w celu zabezpieczenia interesów innych zakładów pracy. Proklamowanie strajku solidarnościowego.
16 /17 sierpnia Napływanie delegatów z pozostałych strajkujących zakładów Trójmiasta. Utworzenie Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z Wałęsą na czele. Żądanie rozmów z władzami centralnymi.
17 sierpnia Sformułowanie listy 21 postulatów z prawem do tworzenia wolnych związków zawodowych na czele. Utworzenie w Warszawie Komisji Rządowej do spraw likwidacji strajków. Wieczorne wystąpienie w telewizji E. Gierka.
18 sierpnia Ciągły napływ delegatów strajkujących zakładów (łącznie 156). Strajki w Szczecinie i utworzenie tam na terenie Stoczni im. Warskiego MKS z Marianem Jurczykiem na czele. Strajk powszechny na Wybrzeżu.
19 sierpnia Powstanie MKS w Elblągu.
20 sierpnia List 64 intelektualistów, wzywający stronę rządową i strajkujących do zawarcia porozumienia. Aresztowanie opozycjonistów w Warszawie (m. in. Adama Michnika, Jacka Kuronia, Zbigniewa Romaszewskiego, Leszka Moczulskiego ). Strajki solidarnościowe w innych częściach kraju.
21 sierpnia Oddelegowanie do rozmów w Szczecinie K. Barcikowskiego, a w Gdańsku M. Jagielskiego.
22 sierpnia Dotarcie do Stoczni działaczy opozycji, Bronisława Geremka i Tadeusza Mazowieckiego, z „listem 64”. Powierzenie T. Mazowieckiemu zadania utworzenia komisji ekspertów.
23 sierpnia Dotarcie do Gdańska delegacji strajkujących ze Szczecina. Ukazanie się pierwszego numeru codziennego Strajkowego Biuletynu Informacyjnego „Solidarność”.
24 sierpnia IV plenum KC PZPR, na którym dokonano istotnych zmian personalnych w Biurze Politycznym KC i składzie Rady Państwa.
25 sierpnia Spotkanie St. Kani z prymasem, kardynałem Stefanem Wyszyńskim. Powołanie w Moskwie Komisji do spraw Polski przy KC KPZR.
26 sierpnia Powstanie MKS we Wrocławiu, strajki w Nowej Hucie, Poznaniu i Wałbrzychu. Wieczorna transmisja fragmentów kazania, wygłoszonego przez kardynała Wyszyńskiego na Jasnej Górze.
27 sierpnia Rozszerzanie fali strajków, m.in. w Warszawie i Łodzi.
28 sierpnia Strajk w Zagłębiu Miedziowym.
29 sierpnia Strajki na Śląsku. Powstanie MKS w Jastrzębiu.
30 sierpnia Podpisanie porozumień przez przewodniczącego MKS w Szczecinie, M. Jurczyka oraz delegata Komisji Rządowej, K. Barcikowskiego. V plenum KC PZPR w Warszawie.
31 sierpnia Podpisanie w sali BHP na terenie Stoczni im. Lenina porozumień przez przewodniczącego MKS w Gdańsku, zrzeszającego ponad 700 zakładów, L. Wałęsę, oraz delegata Komisji Rządowej, M. Jagielskiego, transmitowane przez ogólnopolski program radiowy.
Wkrótce
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL)
Więcej informacji tutaj.
Pomorska Teka Edukacyjna traktowana jest jako kompletny zbiór, przedziały czasowe (1939-1945; 1946-1969; 1970-1990) są zamkniętymi utworami i każde dodatkowe użycie poszczególnych elementów strony (np. zdjęć) wymaga odrębnej pisemnej zgody.
